Vlinderbloemigen voorzien de bodem van stikstof en bomen verminderen hittestress bij het vee. Gewasdiversificatie kan daarom een welkome aanvulling zijn voor agrarische ondernemers.
Maar hoe pas je gewasdiversificatie toe in de bestaande bedrijfsvoering? In dit artikel vind je voorbeelden voor zowel akkerbouwers als melkveehouders. Tip: ”Begin klein, doe onderzoek bij de buren, kijk wat voor je werkt en breid langzaam uit.” We spraken met Dirk van Apeldoorn, docent onderzoeker ‘gewasdiversiteit’ bij Wageningen University and Research.
“De natuur levert ons diensten”, zegt Dirk. “Als je die natuurlijke diensten slim inzet, dan heb je als agrarisch ondernemer de mogelijkheid om onder andere te besparen op kosten voor bemesting of gewasbescherming. Gezien de huidige prijzen is dit een enorme kans!”
“Zo kun je granen mengen met vlinderbloemigen zoals erwt of veldboon. Vlinderbloemigen halen stikstof uit de lucht, waardoor je zelf minder hoeft te bemesten. Met meerdere gewassen op hetzelfde perceel verspreiden ziektes minder snel en reduceer je de kans op misoogsten. Hagen en bomen in de melkveehouderij verminderen hittestress bij koeien en genereren, afhankelijk van de soorten, aanvullende inkomsten”, aldus Dirk. “Dat is goed voor ons allemaal.”
“Gewasdiversificatie is de verscheidenheid aan gewassen, verscheidenheid in de tijd (ruimer bouwplan, groenbemesters) en verscheidenheid in de ruimte (bijv. strokenteelt).”
Dirk zegt hierover: “Met diversificatie spreid je risico’s, zo ben je minder afhankelijk van bijvoorbeeld weersomstandigheden of alleen de melkprijs. Zo hebben we de afgelopen jaren te maken gehad met weersextremen, waarbij je van tevoren niet meer weet welk weer je kunt verwachten. Of het is te droog voor bepaalde gewassen of het is te nat.”
“Je kunt risico’s spreiden: wellicht zijn sommige percelen meer geschikt voor natte jaren en zijn andere percelen meer geschikt voor droge jaren. Door gewassen over verschillende percelen te spreiden, of een vorm van strokenteelt toe te passen, loop je minder risico. Diversificatie brengt echter wel wat nieuwe uitdagingen met zich mee, denk bijvoorbeeld aan management of mechanisatie. Dat vraagt natuurlijk wel eerst extra kennis en denkwerk.”
Over natuurlijke ziektebestrijding zegt Dirk: “Als er op een perceel met maar een of twee gewassen ziekte ontstaat, dan kan het zich overal naartoe verspreiden. Helemaal wanneer de gewassen behoren tot dezelfde familie.”
“Als we bij proeven met strokenteelt specifiek naar plaaginsecten kijken, dan zien we dat ze sneller verward raken. We zien bij het koolmotje dat die veel meer voorkomen in grote percelen dan in de strokenteelt, waarschijnlijk kunnen ze de geur van kool niet goed herkennen tussen alle andere gewassen in."
“Daarnaast zien we dat er meer verschillende natuurlijke vijanden aanwezig zijn in de strokenteelt”, aldus Dirk. “Kruidenrijke randen of ‘onkruiden’ trekken predatoren aan die plaaginsecten op het menu hebben staan.”
“Je hoeft niet direct over te gaan op strokenteelt of een compleet voedselbossysteem, je kunt het ook in kleinere stapjes doen. Diversificatie gaat over het toepassen van andere of meer gewassen en dan is de vraag: hoe gaan we dat doen?”, zegt Dirk.
Hoe kunnen agrarische ondernemers laagdrempelig beginnen met gewasdiversificatie? Dirk zegt hierover: “Ik denk dan gelijk aan kruidenrijk grasland, een voederhaag of groenbemesters. Deze maatregelen gaan in principe altijd goed, maar er zijn natuurlijk wel een paar zaken waar je voorzichtig mee moet zijn. Zo moet je kruidenrijk grasland niet teveel bemesten en is raskeuze belangrijk bij fruit- en notenteelt.”
Hoe begin je klein zodat het geen grote financiële impact heeft? “Blijf niet vastzitten in het ijzeren bouwplan, ga testen en onderzoek wat mogelijk is. Begin klein en naarmate de tijd vordert kun je extra gewassen toevoegen. Wat gebeurt er in het management? Kom je uit met mechanisatie en waar loop je tegenaan?”
“Hetzelfde geldt voor kruidenrijk grasland. Begin nou gewoon eens met een klein stukje en kijk wat het doet. Learning by doing.”
“Tijdens de afgelopen droge zomer (2022) was gras-klaver erg actueel. Je kon gewoon op luchtfoto’s zien welke percelen gras-klaver hadden en welke niet. Percelen met gras-klaver (of andere kruiden) waren in grote delen van Nederland een stuk groener dan percelen met alleen gras”, aldus Dirk. “Dit bewijst dat kruiden een goede investering zijn voor droogtepreventie.”
Perceel met gras-klaver
Over groenbemesters zegt Dirk: “Groenbemesters raad ik ook aan, mengsels werken meestal beter dan monocultuur. Veel mengsels kun je ook tijdens de winter laten staan, dat is echt een magneet voor insecten en akkervogels. Uiteindelijk gaat je opbrengst omhoog en heb je minder lasten.”
“Voor sommige gewassen hoef je groenbemesters slechts oppervlakkig te bewerken. Je verstoort de bodem minimaal en geeft het bodemleven een extra zetje, dat is goed voor de bodemkwaliteit. Ook de activiteit van wormen neemt toe.”
“Je kunt ook gerust experimenteren als je kiest voor mechanisch onderwerken”, zegt Dirk. “Wat gebeurt er als je de boel een keer klepelt en ondiep inwerkt? Dat kun je uitproberen. Wat past bij jou als ondernemer?”
“Voor de biodiversiteit is het goed als je niet al je percelen in een keer onderwerkt. Dit kun je het best in meerdere fasen doen, dat is vooral handig als je meerdere gewassen hebt die je op verschillende momenten moet inzaaien en oogsten. Op deze manier heb je altijd een schuil- en/of voederplaats voor dieren. Dat vraagt natuurlijk wel planning, maar het is goed mogelijk.”
Dirk zegt: “Bij het toepassen van nieuwe gewassen maak jij het jezelf wel iets moeilijker. Want hoe moet ik het gewas zaaien/telen? Welk management pas ik toe? Welke genetica koop ik en hoe zet ik het eventueel af? Dat is vakmanschap.”
“Het is begrijpelijk dat je dan afwachtend bent en eerst ervaring op wilt doen, ga vooral gewoon eens kijken bij collega-ondernemers in de omgeving. Welke gewassen telen zij en hoe doen ze dat? Je kunt niet alles in je eentje verzinnen en het maakt echt niet uit of je gangbaar bent of biologisch of biologisch-dynamisch, ik geloof dat iedereen van elkaar kan leren.”
Ook adviseert Dirk om te kijken naar de administratie van vorige generaties: “Wat werkte vroeger op het bedrijf? Want de kans is groot dat vroeger ook al gewassen werden geteeld die pasten bij de grondsoort en bedrijfsomstandigheden. En we hoeven echt niet terug in de tijd, het kan met moderne middelen.”
Diversificatie kan ook toegepast worden in de melkveehouderij. Dirk zegt hierover: “Veel melkveehouderijen bestaan uit grasland, maar daar kun je best hagen en bomen aan toevoegen. Deze kunnen aanvullende inkomsten genereren en het heeft effect op de gezondheid van de koeien.”
“Gras is gemakkelijker te beheren zonder bomen, maar in de droge zomer (2022) zagen we duidelijk de positieve effecten van bomen op het grasland. Het gras groeide in de schaduwplekken beter dan erbuiten. Noten- en fruitbomen zorgen daarnaast voor extra productie.”
Ook zien we dat hagen de wind breken. Tot bijna 10 keer de hoogte van de hagen zie je een positief effect, omdat gras minder last heeft van verdamping en dus beter groeit. Hagen zijn ook goed voor de koeien, ze hebben immers meer schaduw”, aldus Dirk.
“Puur voor de biodiversiteit kun je ook zonnebloemen door je maïs zaaien, 1% is voldoende. Je ziet het niet terug en je kunt het zonder problemen hakselen. Dit is goed voor bijvoorbeeld bestuivers.”
“Ook kun je gebruik maken van onderzaai van klaver in de maïs. Omdat klaver een vlinderbloemige is, hoef je zelf minder te bemesten. Misschien niet in hetzelfde jaar, maar anders wel in het jaar erop. Dit noem ik laaghangend fruit.”
Dit artikel is geschreven in het kader van het programma Biodiversiteit van LTO Noord. LTO Noord hecht veel waarde aan toekomstbestendige bedrijfsvoering, waarbij ondernemerschap en verdienvermogen centraal staan. De implementatie van biodiversiteit in de bedrijfsvoering is één van de vele manieren om bedrijfsvoering toekomstbestendig te maken. Middels dit artikel willen wij informeren over (financiële) mogelijkheden van (gewas)diversificatie voor zowel akkerbouwers als melkveehouders.