Belangrijke opgaves voor het Vechtdal in de komende 10 tot 20 jaren zijn: droogte, wateroverlast en waterkwaliteit. Hoe kunnen agrarische ondernemers zich aanpassen aan veranderende (weers)omstandigheden? En hoe financier je dat? We spraken met Marco Arts, adviseur ‘water en bodem’ bij Aequator Groen&Ruimte.
“Het Vechtdal loopt van Zwolle tot aan de Duitse grens bij Hardenberg. Het is een divers gebied met bijna alle grondsoorten. We zien droge zandgronden, moerige gronden, veen, veenresten en alles wat er tussenin zit. We zien alleen geen zeeklei”, zegt Marco.
“Belangrijke opgaves voor het gebied zijn: droogte, wateroverlast en waterkwaliteit”, vervolgt Marco. “Dan kijk ik vooral naar de opgaves voor de komende 10 tot 20 jaren. Dat lijkt misschien ver weg, maar we hebben nu al te maken met meer droge periodes en meer extreme regenbuien. En ik verwacht dat dit de komende jaren alleen maar gaat toenemen. Als het te droog is mag je zelfs geen water meer oppompen uit wateren zoals de Regge en de Vecht.”
“’Verandering’, ons eigen denken, is het grootste obstakel hierin. En dat is begrijpelijk, helemaal als iets de afgelopen 20 jaar gewoon goed heeft gewerkt. Maar de (weers)omstandigheden dwingen ons wel om anders te denken. Nu zijn we vooral bezig om water af te voeren in het voorjaar. Maar straks zul je vooral blij zijn als je het kunt vasthouden en zo de zomer door kunt komen. Dit geeft andere inzichten, maar het biedt ook kansen.”
Hoe kunnen agrarische ondernemers aan de slag met deze opgaves? “In de kern gaat het om beter ‘water opnemen’ en meer ‘water vasthouden’”, zegt Marco. “Doordat je de bodem verbetert gaat het water bij neerslag de grond in en niet rechtstreeks naar de sloot. Als ondernemer kun je daar best veel mee, denk aan: verhogen van het organisch stof gehalte, natuurlijk bodembeheer of kruidenrijk grasland. Dit draagt bij aan de sponswerking van de bodem, waardoor de bodem water langer vasthoudt. Dat wordt benut tijdens drogere periodes.”
Wat betekent dit voor teelten?
“Bij teelten gaat het vooral om rotatie. Er zijn wat uitdagingen, helemaal rondom rustgewassen en ik snap de ophef, maar ik zie het ook als kans om je bodem te verbeteren. Je kunt er namelijk jaren later nog profijt van hebben. Kijk bijvoorbeeld naar granen als rustgewas, granen dragen bij aan bodemverbetering en het levert momenteel financieel ook wat op.”
“Of kijk naar (gras)mengsels met vlinderbloemigen. Vlinderbloemigen hebben specifiek beheer nodig, maar we mogen steeds minder bemesten en dan moet je anders kijken naar de
stikstofvoorziening. Dat vlinderbloemigen zichzelf bemesten is trouwens maar deels waar. Dit geldt alleen wanneer het bodemleven op orde is, want het bodemleven maakt stikstof vrij voor benutting. Als het bodemleven niet op orde is heb je er veel minder aan.”
Water vasthouden met stuwtjes
“Stuwtjes dragen bij aan het (langer) vasthouden van water. Het geeft je ook de gelegenheid om het grondwaterpeil te reguleren en zo voorkom je dat het te lang te nat of te droog is op jouw percelen”, zegt Marco. “Maar we moeten wel kijken wanneer en waar we de peilen veranderen.”
Nutriënten
“Het is belangrijk dat je nutriëntenuitspoeling en -afspoeling beperkt, maar tegelijkertijd er voor zorgt dat je de nutriëntenbeschikbaarheid verbetert. Zo worden nutriënten beter opgenomen door het gewas en een betere opname betekent vaak een betere opbrengst. Het verbetert ook de waterkwaliteit, maar ook hierbij speelt het bodemleven weer een cruciale rol!”
Water vasthouden heeft weinig nut als jouw perceel hoger ligt dan het perceel van de buurman. Water is water, het stroomt gewoon weg. Bij thema’s als wateroverlast of droogte komen eigen belangen vaak overeen met gezamenlijke belangen van anderen, en andersom ook. Maar ook geldt dat efficiënte oplossingen alleen op gebiedsniveau genomen kunnen worden. Marco pleit er daarom voor om samen met gebiedspartners op gebiedsniveau naar de problematiek te kijken.
Artikel: Vechtdal: gebiedsgerichte aanpak efficiënter dan aanpak op bedrijfsniveau
Wat is de belangrijkste maatregel? “Dat is geduld”, zegt Marco. “Het is ook de goedkoopste maatregel.”
“Bedenk wel dat deze maatregelen tijd nodig hebben om goed te werken. Nieuwe maatregelen kunnen gevolgen hebben voor de manier waarop jij je bedrijf runt. Daarbij heeft de bodem tijd nodig om organische stof op te bouwen en moet je ook de tijd nemen om gewoon eens te experimenteren.”
“Dit geldt zeker voor andere gewassen of stuwtjes. Geef het de tijd en zorg dat het 4 à 5 jaar blijft staan. Dan krijg je er gevoel bij en doe je ervaring op. Het is ook niet niks; stel dat je 20 jaar met Engels raaigras gewerkt hebt en opeens moet je met andere mengsels aan de slag. Dat komt anders op en behoeft ander management. Dat moet je allemaal opnieuw uitvinden.”
“Maar je hoeft niet in één keer alles direct om te gooien he”, vult Marco aan. “Begin eens met een rand of een onhandige hoek, kijk wat er gebeurt. Of kijk eens bij collega-ondernemers of informeer bij kennispartijen. We kunnen veel leren van elkaar en met elkaar.”
Marco geeft nog enkele tips:
Hoe financier je deze maatregelen? Marco zegt hierover: “Voor stuwtjes en vergelijkbare maatregelen maar ook bodemmaatregelen kun je vaak bij het waterschap of het DAW terecht voor subsidie. Met name wanneer jouw perceel grenst aan een waterschapssloot van het waterschap.”
“Voor maatregelen die betrekking hebben op gewassen ligt dit anders. Hoewel de financiering bij de ondernemer ligt, is het interessant om uit te zoeken of je (dankzij de maatregel) gebruik kunt maken van bestaande regelingen. Denk hierbij aan het GLB, ecoregelingen of het ANLb. Zo is het zomaar mogelijk dat je dankzij dat gekke hoekje dat je inzaaide met kruidenrijk grasland recht hebt op aanvullende vergoedingen uit de ecoregeling.”
Over de markt zegt Marco: “Ook merk ik dat grote afnemers bezig zijn met het creëren van extra waarde in relatie tot verduurzaming en klimaat, vooral rondom bodem, randen of rustgewassen. Dit is vast niet kostendekkend, maar ik denk dat hier wel kansen liggen voor extra financiering.”
Marco sluit af: “Ik vind wel dat subsidies stimulerend zijn. Uiteindelijk moet de maatregel uit zichzelf kunnen renderen. Subsidies zijn geen doel an sich.”
LTO Noord is in het Vechtdal (Overijssel) betrokken bij het project Regiodeal Zwolle/ 'Versnellingskamer klimaatgericht ondernemen in het Vechtdal'. Samen met lokale agrarische ondernemers werken we aan uitdagingen op gebied van klimaat, energie, natuur en water. Hierbij onderzoeken we hoe agrarische ondernemers vanuit gezamenlijke belangen van betrokkenen beloond kunnen worden voor een duurzame ontwikkeling van het gebied. Aan welke inhoudelijke knoppen kunnen agrarische ondernemers draaien en wat staat daar (financieel) tegenover? Goed voor ons allemaal!